Wariant 1

Za górami sadeczek,

A w sadeczku domeczek,

Śliczna krakowianka w domeczku tym stoi,

Niczego się nie boi.

Król się o niej dowiedział,

We sto koni przyjechał:

Pojmij, pojmijże mnie, śliczna krakowianko

Pojmij króla samego.

Ona króla nie chciała

Jasia swego wolała,

Ach mój ty Jasieńku, ach mój ty najmilszy,

Komuż ja się dostała?

Król się o to rozgniewał,

I po kata posłać dał:

Przybądź, przybądź kacie, zetnij krakowiankę,

Co mną królem wzgardziła.

Ona idzie w zieleni,

A kat za nią w czerwieni:

Pojmij, pojmijże mnie, śliczna krakowianko,

Chociaż kata młodego.

Nie chciałam być królową,

Nie będę i katową,

Zetnij, zetnij kacie, moją białą szyję,

Lepiej niech ja nie żyję.

Krakowiankę ścinają,

Aniołowie wołają:

Nic bój, nie bójże się, śliczna krakowianko,

Bo wstępujesz do raju. ^[1], ^[2]

Wariant 2

Zaszumiała leszczyna, leszczyna.

Biała rola plonuje.

/I stoi tutaj piękna Krakowianka,

Tak białe kwiaty zrywuje./bis

Pan się o niej dowiedział, dowiedział

We sto koni przyjechał:

„Pomnij, o pomnij, śliczna Krakowianko,

Choć tak jak pana samego”.

„Nie mam srebra ni złota, ni złota,

Dyć ja biedna sierota,

Pomij, o pomij, śliczny królewiczu,

Co ci tam Pan Bóg przeznaczył.”

Pan się o to rozgniewał, rozgniewał

I do kata list pisał:

„Przyjedź, o przyjedź, zetnij Krakowiankę,

Co mną, przed panem, wzgardziła.”

Krakowianka w zieleni, w zieleni,

Kat koło niej w czerwieni:

„Pojmij, o pojmij, śliczna Krakowianko,

Choć mnie tak kata samego.”

„Kiej nie byłam panową, panową,

Nie myślę być katową.

Ścinaj, o ścinaj moją białą szyję,

Bo i ja śmierci nie minę.”

Krakowiankę ścinają, ścinają,

Aniołowie wołają:

„Nie lękaj się, o śliczna Krakowianko,

Bo tak wstępujesz do raju.” ^[3]

Pieśń narodziła się na Mazowszu. Scena z katem, spotykana także w niektórych wersjach pieśni o burmistrzance, nawiązuje do prawdziwej zasady, która obowiązywała w przeszłości – kat mógł wybawić od śmierci dziewczynę, jeśli zobowiązał się z nią ożenić. Młode kobiety również posiadały możność ocalenia skazańców, jeżeli oświadczały gotowość do ich natychmiastowego poślubienia. Zwyczaj ten ukazał Sienkiewicz w „Krzyżakach”, przedstawiając Danusię, która ratuje Zbyszka. Reguła ta narodziła się w zachodniej Europie i przywędrowała do Polski zadomowiając się u nas do końca XVIII wieku. Stamtąd wywodzi się najprawdopodobniej motyw pieśni o królu, krakowiance i kacie. W Niemczech znana jest piękna pieśń o Agnieszce Bernauer, żonie Alberta bawarskiego, która skazana na ścięcie przez teścia, odrzuca dumnie propozycję małżeńską. Podobne sceny spotykamy w utworach włoskich, francuskich oraz węgierskich.

Polska wersja pieśni pochodzi z późniejszego okresu. Wyraźnie widać obce wpływy np.: sytuacje społeczne postaci król i krakowianka są nieokreślone w rodzimych dziełach, a pojawiający się aniołowie oraz gloryfikacja męczennicy to również obce i niespotykane motywy^[1].